| ๑ ๏ แถลงเลศนิเทศพร้อง | เพรงนิทาน |
| ชาดกโดยดำนาน | เนติ์นี้ |
| เป็นศุภคติสาส์น | เชิญสดับ |
| ปรุงสติปัญญาชี้ | เชิดข้อคุณไข |
| ๒ ๏ สมัยกาลอดีตท้าว | พรหมทัต |
| ครองพระราชสมบัติ | ผ่านหล้า |
| พาราษสีรัฐ | นคเรศ ใหญ่แฮ |
| ปกเกศปวงไพร่ฟ้า | เฟื่องแคว้นแดนดิน |
| ๓ ๏ ชินพงศ์สรรเพชญ์สร้อย | โพธิสัตว์ |
| ปางพระองค์อุบัติ | บุตรผู้ |
| พาณิชตระกูลปฏิ | สนธิชาติ พระนา |
| นามว่าบัณฑิตรู้ [๑] | รอบค้าการขาย |
| ๔ ๏ มีสหายหนึ่งนั้น[๒] | นามสฤษดิ์ |
| เรียอติบัณฑิต | เพื่อนได้ |
| เป็นผู้ร่วมพาณิช | การกับ ท่านแล |
| ร่วมทุกข์ร่วมยากไร้ | ร่วมทั้งทางไกล |
| ๕ ๏ เคยไปเป็นเพื่อนค้า | ขายภัณฑ์ ผองแฮ |
| ต่างรักโดยสมัครฉันท์ | ชอบเชื้อ |
| กำไรแบ่งปันกัน | ตามมาก น้อยนา |
| กอบกิจวาณิชเกื้อ | ประโยชน์เลี้ยงชีวา |
| ๖ ๏ เป็นมาอย่างนี้นิจ | นิรัน ดรนอ |
| พาณิชอติบัณ- | ฑิตนั้น |
| นิสัยใฝ่อาธรรม์ | ฤๅเที่ยง ตรงเลย |
| ตั้งแต่คิดคาดคั้น | คดแท้คอยที |
| ๗ ๏ มีทางโกงแล้วก็ | โกงที เดียวแล |
| ยังมิเหมาะช่องตี | สนิทไว้ |
| โพธิสัตว์ทราบคดี | โดยผ่อน ปรนนา |
| จึงคบเพื่อนมาได้ | ยืดด้วยปัญญา |
| ๘ ๏ พาราณสิกผู้ | สองพา ณิชแล |
| เตรียมส่ำสินค้าสา- | รพัดซื้อ |
| มากเล่มนับคณนา | ในหมู่ เกวียนแฮ |
| บรรทุกเทียบเพียบอื้อ | อีกทั้งเสบียงทาง |
| ๙ ๏ สองต่างพาพวกแคล้ว | คลาเกวียน ออกนา |
| สู่เทศเขตพาเหียร | ห่างคร้าน |
| มุ่งไปไม่จำเนียร | จำหน่าย หมดนอ |
| รวมทรัพย์เสร็จกลับบ้าน | บ่ายหน้ามาถึง |
| ๑๐ ๏ จึงแบ่งทุนต้นกับ | กำไร กันแฮ |
| อติบัณฑิตใจ | เจตน์จ้อง |
| หมายเอาเปรียบเกินไป | ปองโลภ เหลือแฮ |
| เห็นท่าไป่ขัดข้อง | คาดได้โดยคะนึง |
| ๑๑ ๏ รำพึงเพื่อแย้งส่วน | เอาสอง |
| ให้เพื่อนภาคหนึ่งมอง | มั่นได้ |
| ด้านพูดอย่างคำของ | คนโหด พาลเฮย |
| ทรัพย์นี่สองส่วนให้ | แก่ข้าจึงควร |
| ๑๒ ๏ ส่วนเดียวของท่านแท้ | ถูกธรรม์ นักนอ |
| ท่านชื่อบัณฑิตสมัญญ์ | เรียกร้อง |
| นามเราอติบัณ- | ฑิตเหตุ นั้นนา |
| สองส่วนทรัพย์จำต้อง | ตกข้าควรการณ์ |
| ๑๓ ๏ หน่อพิชิตมาร ตอบถ้อย | ทันใด |
| เออเพื่อนพูดอะไร | เช่นนั้น |
| ธรรมเนียมที่ไหนใคร | บัญญัติ ไว้พ่อ |
| จึ่งเกี่ยงลำเอียงชั้น | ชื่อฉะนี้มีฤๅ |
| ๑๔ ๏ ทุนหรือสินค้าแหละ | พาหนะ ก็ดี |
| ของท่านกับเราจะ | มากน้อย |
| เท่ากันก็ควรกะ | ปันกึ่ง กันแล |
| ท่านแบ่งเอาสองข้อย | หนึ่งได้เยียใด |
| ๑๕ ๏ ทำไมไม่ถูกต้อง | พูดตาม เหตุนา |
| เพราะว่าสมญานาม | ท่านนั้น |
| เรียกบัณฑิตโดยความ | หมายขีด คั่นฤๅ |
| เป็นชื่อสามัญนั้น | ต่ำทั้งยังเยาว์ |
| ๑๖ ๏ ฝ่ายเรามีชื่อตั้ง | อติบัณ ฑิตพ่อ |
| ดีกว่าท่านยืนยัน | อย่างนี้ |
| ความยิ่งและหย่อนมัน | มีอยู่ |
| สองส่วนควรเราชี้ | ชื่อนั้นเป็นประมาณ |
| ๑๗ ๏ เป็นการขันท่านจ้อ | เจรจา ดีฤๅ |
| พูดง่ายฟังยากหนา | เยี่ยงนี้ |
| คนทั้งโลกเขาหา | เห็นชอบ ด้วยเลย |
| แบบอย่างใครแต่กี้ | ก่อนนั้นมีไฉน |
| ๑๘ ๏ อันวิสัยชื่อสิ้น | สมมติ หมายนา |
| สูงต่ำจักกำหนด | ไม่ได้ |
| อาศัยเพื่อความจด | จำเรียก กันแล |
| ใช่เหตุสำคัญให้ | ยกขึ้นมาแสดง |
| ๑๙ ๏ สองต่างแย้งต่างโต้ | ตอบความ |
| สองไป่ตกลงตาม | ต่อสู้ |
| สองเกิดทุ่มเถียงลาม | ถึงทะเลาะ แล้วนา |
| สองแตกกับเหตุผู้ | หนึ่งนั้นอาธรรม์ |
| ๒๐ ๏ เป็นอันรำงับถ้อย | ไปที หนึ่งนา |
| สองต่างมีธุระมี | เมื่อแล้ว |
| จักหาท่านผู้ปรี- | ชาตัด สินแฮ |
| อติบัณฑิตแคล้ว | คลาดเข้าเรือนตน |
| ๒๑ ๏ กังวลหวังเพื่อได้ | ดังหมาย |
| ตรองตรึกนึกเล่ห์หลาย | ลึกล้ำ |
| เห็นช่องคล่องอุบาย | บทหนึ่ง |
| แน่จิตสมคิดก้ำ | เก่งแท้ทางโกง |
| ๒๒ ๏ คุยโผงพูดเพ้อกับ | ตัวเอง |
| ชิชะช่างเหมาะเหมง | คิดแก้ |
| คงชนะจะเกรง | กลัวกริ่ง ใดฤๅ |
| บัณฑิตเพื่อนจักแพ้ | เพื่อนด้วยเชาวน์เรา |
| ๒๓ ๏ เข้าไปหาแล้วบอก | บิดา ตนนา |
| ทรัพย์ใหญ่จักมีมา | แม่นแท้ |
| ได้โดยสะดวกหา | เห็นง่าย จริงเฮย |
| หากพ่อช่วยด้วยแล้ | ลาภนั้นพลันสม |
| ๒๔ ๏ คนนิยมพฤกษ์ใหญ่โน้น | นักหนา |
| ถือว่าศักดิ์สิทธิ์ปรา- | กฏทั้ง |
| มีรุกขเทวดา | สิงสถิต |
| ขนนบเคารพตั้ง | แต่เบื้องเบาราณ |
| ๒๕ ๏ พฤกษ์สถานโน้นแหละ | โพรงมี ใหญ่แฮ |
| ปกปิดมิดชิดดี | ดั่งนั้น |
| พ่อจงซ่อนทำที | เหมือนเทพย์ รุกข์เทอญ |
| คอยอยู่ที่นั่นครัน | พวกข้ามาถึง |
| ๒๖ ๏ จึงจักขอให้พ่อ | พินิจฉัย |
| ความแบ่งแห่งกำไร | เรื่องนี้ |
| ควรได้แก่ผู้ใด | โดยส่วน ไฉนนา |
| แลพ่อก็จงชี้ | ชัดพร้องไปพลัน |
| ๒๗ ๏ ใครนามบัณฑิตได้ | ส่วนปัน หนึ่งเฮย |
| คนชื่ออติบัณ- | ฑิตแล้ |
| ได้สองภาคโดยธรรม์ | ทางที่ ถูกพ่อ |
| พูดดั่งข้าสั่งแก้ | เกี่ยงแย้งคงยอม |
| ๒๘๏ ด้วยความน้อมเทพท้อ | เทวทัณฑ์ |
| บัณฑิตจำเป็นปัน | ส่วนได้ |
| เป็นสองเสร็จเพราะวัญ- | จนะวากย์ แห่งพ่อ |
| ซ้อมสั่งกำชับให้ | ทราบสิ้นทุกประการ |
| ๒๙ ๏ มาบ้านบัณฑิตผู้ | โพธิสัตว์ |
| พลันบอกความตามนัด | พ่อไว้ |
| แน่ะท่านเรื่องเราขัด | ใจแห่ง กันแฮ |
| ต่างไม่ตกลงได้ | ดั่งนั้นฤๅควร |
| ๓๐ ๏ จะมาชวนท่านให้ | ไปหา |
| พฤกษเทพยดา | หนึ่งผู้ |
| ศักดิ์สิทธิ์เดชสา- | มารถบอก แบ่งแฮ |
| นั่นแหละเราจักรู้ | เรื่องนั้นเป็นไฉน |
| ๓๑ ๏ เป็นไรไปเล่าถ้า | ยุติธรรม จริงแล |
| เราก็ต้องตามคำ | ไป่ค้าน |
| จะสงบวิวาทสำ- | เร็จเรื่อง ไปนา |
| ความยุ่งเป็นอย่างคร้าน | ใคร่เปลื้องเร็วพลัน |
| ๓๒ ๏ บัณฑิตพลางกล่าวแล้ว | ครรไล |
| แต่จิตคิดสงสัย | ไม่สิ้น |
| พะวงเพื่อนคงใจ | คิดจัก โกงนอ |
| ดีก็ดีหากปลิ้น | ปลอกร้ายฤๅยอม |
| ๓๓ ๏ สองพร้อมสู่ต้นพฤกษ์ | ไพรสถาน |
| ต่างก็นอบกายกราน | กราบไหว้ |
| กล่าวมูลคดีการณ์ | กลหะ ขึ้นแฮ |
| ขอจุ่งรุกขเทพไท้ | ท่านเกื้อกรุณา |
| ๓๔ ๏ เทวดาปลอมผู้พ่อ | พาณิช โกงนา |
| ทำปรกติศัพท์ผิด | แผกถ้อย |
| สองเจ้านี่ขัดจิต | แตกจาก กันนอ |
| ด้วยเหตุนิดหนึ่งน้อย | เท่านั้นอันมี |
| ๓๕ ๏ เพียงนี้ก็เดือดร้อน | ถึงเรา ด้วยฤๅ |
| เจ้านับถือมาเคา- | รพข้า |
| เถอะจะช่วยแบ่งเบา | ธุระแห่ง สูเฮย |
| ตามกิจเทวดาฮ้า | แน่ะแฮ้จงฟัง |
| ๓๖ ๏ ทั้งโลกหากขึ้นชื่อ | เทวดา แล้วแฮ |
| อันจะเที่ยงตรงหา | ยากแท้ |
| ผู้เดียวแต่ข้าอา- | ธรรม์ไม่มีเลย |
| ฟังตัดสินจักแก้ | กล่าวให้เห็นจริง |
| ๓๗ ๏ ความยิ่งแลหย่อนแล้ว | เป็นหลัก นาพ่อ |
| ชื่อต่ำต่ำตามศักดิ์ | เสื่อมแล้ |
| ชื่อสูงผิวะสูงหนัก | นามประ เสริฐเฮย |
| ด้วยเหตุผลดั่งแก้ | กฎอ้างวางมี |
| ๓๘ ๏ ชี้ขาดพิพากษ์ข้าง | อติบัณ ฑิตแล |
| ได้ส่วนสองเถียงกัน | ไม่ได้ |
| เทวดาโกรธลงทัณฑ์ | คอหัก เทียวเฮย |
| ไปเถิดไปแบ่งให้ | เสร็จสิ้นกันที |
| ๓๙๏ อชินสีห์สดับถ้อย | เทวรุกข์ |
| วินิจฉัยใช่ยุกติ์ | อย่างนั้น |
| ดำริตริจักอุ- | อาจเล่น ลองนา |
| เพื่อทราบอัตภาพนั้น | ใฝ่รู้ความจริง |
| ๔๐ ๏ เทพสิงพฤกษ์นี้แท้ | เทวดา แน่ฤๅ |
| ฤๅมิใช่คงปรา- | กฎแจ้ง |
| โพรงไม้ใหญ่นักหนา | มนุษย์อยู่ ได้แฮ |
| เผื่อจะมีใครแสร้ง | ซ่อนเร้นเป็นกล |
| ๔๑ ๏ ขวนขวายหญ้าแห้ง | หามา หอบ |
| กอบเพียบโพรงพฤกษา | เสร็จต้อง |
| เอาไฟไล่เทวดา | ดูฤทธิ์ ทีฤๅ |
| ธกล่าวพลางจ่อจ้อง | จุดเชื้อเพลิงพลัน |
| ๔๒ ๏ ทันใดไฟติดหญ้า | ควันโขมง |
| ลามลุกเปลวเพลิงโพลง | พลุ่งไหม้ |
| ฝ่ายเทวดาโกง | ตะโกนเอ็ด |
| เหนี่ยวลอดตามโพรงไม้ | ไต่ขึ้นทางบน |
| ๔๓ ๏ โหนตนต่องแต่งห้อย | หันหก |
| ตัวสั่นดุจลูกนก | สติสิ้น |
| ปีนไปป่ายมาตก | ตูมใหญ่ |
| ลงที่ดินนอนดิ้น | แด่วร้องครางเครือ |
| ๔๔ ๏ ร้อนเหลือทนละข้า | ขอขมา เถิดพ่อ |
| ไม่อยากเป็นเทวดา | ดั่งนี้ |
| รับบาปอย่างหยาบหา | คุณห่อน มีเลย |
| เพราะลูกอัปรีย์ปลี้ | ปลีกแท้ทำกู |
| ๔๕ ๏ พาณิชผู้โฉดเจ้า | อติบัณ ฑิตนา |
| นั่งเจ่ากอดเข่ารัน- | ทดแท้ |
| สังเวชพ่อสุดปัญ- | ญาผ่อน ผันแฮ |
| ทุจริตจะคิดแก้ | ก็สิ้นโกงกล |
| ๔๖ ๏ เทพทนร้อนไม่ได้ | พลางแสดง |
| โทษแห่งโกงร้ายแรง | อย่างนี้ |
| ทำเราที่มาแฝง | กายช่วย โกงนอ |
| พลอยถูกไฟป่นปี้ | ปวดเนื้องหนังพอง |
| ๔๗ ๏ สองคนคนชื่อตั้ง | บัณฑิต |
| ยังประโยชน์สฤษดิ์ | เรียบร้อย |
| ประกอบสุจริตจิต | ตรงต่อ เพื่อนแล |
| บ่ห่อนผิดสักน้อย | หนึ่งแท้โดยธรรม์ |
| ๔๘ ๏ อติบัณฑิตผู้ | บุตรเรา |
| ดีชื่อสูงกว่าเขา | เท่านั้น |
| คอยคิดคดโกงเอา | เปรียบเพื่อน |
| หาประเสริฐแม้ชั้น | แต่น้อยฤๅมี |
| ๔๙ ๏ พาทีกันแล้วต่าง | กลับไป บ้านแฮ |
| เสร็จกิจพาณิชชไม | มิตรครั้น |
| ตกลงแบ่งกำไร | คนละ ครึ่งแล |
| กาลนับลำดับนั้น | แยกค้าคลาขาย |
| ๕๐ ๏ ตามสบายยังให้ชีพ | เป็นไป |
| ทนทุกข์ระคนใน | สุขบ้าง |
| โดยธรรมะดาวิสัย | ภพชาติ |
| สุดแต่กรรมนำสร้าง | ส่งเอื้ออวยผล ฯ |
| ----------------------------- | |
| ๏ อันคนทุจริตแล้ว | พึงเล็ง เห็นเทอญ |
| อวดฉลาดแกมโกงเก็ง | แต่ได้ |
| ไม่ลองชั่งตราเต็ง | กับฝ่าย เสียเลย |
| ไหนจะหนักจักให้ | โทษร้อนถึงตน |
| ๏ เห็นคนอื่นไป่รู้ | อะไร เทียวพ่อ |
| โง่เง่าเต่าตุ่นไป | เช่นนั้น |
| ว่าทราบไม่ถึงใน | กลเล่ห์ ตนแล |
| คอยแต่จักขบคั้น | เข่นเขี้ยวโกงเขา |
| ๏ เหมาชาติเลียก็ได้ | คนพรรค์ นั้นนอ |
| ไป่ละพระพฤติวัน | หนึ่งแล้ |
| ความทุกข์ขุกเข็ญภยัน- | ตรายเยี่ยม เยียนนา |
| มิพักสนเท่ห์แท้ | ชนิดนี้มีหลาย |
| ๏ หมายเชื่อมั่นเถิดด้วย | ธรรมดา |
| ควันแห่งไฟใครมา | ปิดไว้ |
| ต้องปรากฏแก่ตา | โลกสัก วันนอ |
| ชาดกสาธกไว้ | สดับแล้วควรคะนึง บารนี ฯลฯ |
[๑] บัณฑิต (คุณนาม) แปลว่า เป็นบัณฑิต
[๒] อติบัณฑิต (คุณนาม) แปลว่า เป็น บัณฑิต กว่า
