นิราศนครสวรรค์ (Nirat Nakhon Sawan)

                     ผู้ประพันธ์ : นาย  ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์

                                                 อดีต อาจารย์ โรงเรียน หล่มสัก "ศักดิ์วิทยาคาร" , เพชรบูรณ์

(Composed by : Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher

at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School, Lom Sak District, Phetchabun Province)

บทนำ โดย : นาย ธีรพงศ์ ธรรมาธิวัฒน์ ลูกศิษย์รุ่น "ศักดิ์-สตรี 2504"

(Edited by : Mr. Theerapong Thamathivath , a former student of "Sak-Satree 1961" Class )

 

 

บทนำ :    กวีนิพนธ์ของไทย จะประพันธ์อยู่ในรูปฉันทลักษณ์ ได้หลายรูปแบบ เช่น โคลง(เช่น โคลงสี่สุภาพ), ร่าย(เช่น ร่ายยาว ร่ายสุภาพ ร่ายดั้น และร่ายโบราณ),ฉันท์(เช่น อินทรวิเชียรฉันท์),  กาพย์(เช่นกาพย์เห่เรือ), กลอน(เช่นกลอนแปด, กลอนนิราศ)   ฯลฯ

< Thai poetry are composed in a prosody of Klong(such as Klong-Si-Suparp), Raiy (such as Raiy-Yao, Raiy-Suparp, Raiy-Done, Raiy-Borarn),

 

 Chan(such as Intara-Vichian-Chan) , Garp (such as Garp-He-Rua), Glon(such as Glon-Paed, Glon-Nirat), etc.>

     นิราศ คือ งานประพันธ์ประเภทหนึ่งของไทย ที่มีมาตั้งแต่สมัยโบราณ  นิราศสาส์นเสน่หา เป็นหนังสือรวมนิราศ 6 เรื่องที่ประพันธ์โดยนาย ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์ อดีตอาจารย์ โรงเรียน หล่มสัก "ศักดิ์วิทยาคาร" อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ โดยในนิราศนั้นๆ มักมีเนื้อหาในเชิงพรรณนาถึงการเดินทางเป็นหลัก มักจะเล่าถึงเส้นทาง การเดินทาง และบอกเล่าถึงสิ่งที่พบเห็นระหว่างการเดินทาง ขณะเดียวกัน มักจะสอดแทรกความคิดเห็น และถือเป็นสิ่งที่อาจเรียกได้ว่าเป็นหนังสือท่องเที่ยวเชิงกวี ขั้นตอนปกติคือการระบุสถานที่ที่เยี่ยมชมหรือผ่านไปแล้วเล่นคำเพื่อกล่าวถึงความรักที่ห่างไกลของตัวเอง

< Nirat is  a type of Thai literary work, that have existed since ancient times . Nirat Sarn Saneha is a collection of 6 Nirat stories in a book  written by Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School, Lom Sak District, Phetchabun Province. Nirat often has a descriptive content of the main journey. They often tell about the route, travel and tell about what they saw during the journey. At the same time, they often insert their thoughts  and constitutes what one might call a poetic travelogue. The normal procedure is to indicate the particular place visited or being passed and then, by a play of words, to refer nostalgically to one's own distant love>

    นิราศสาส์นเสน่หา ทั้งหมด 6 เรื่อง ของอาจารย์ ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์ อดีตอาจารย์โรงเรียนหล่มสัก “ศักดิ์วิทยาคาร” อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์  นิราศแต่ละเรื่อง จะเขียนอยู่ในรูปฉันทลักษณ์ของกลอนแปด หรือแผนผังกลอนแปด ซึ่ง มีรูปแบบดังต่อไปนี้

  < All Nirat stories in Nirat Sarn Saneha  is a collection of 6 Nirat stories in a book  written by Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School, Lom Sak District, Phetchabun Province. Each Nirat story was composed in prosody of Glon-Paed  or the plan of Glon-Paed which has the format as follows:>

  

แผนผัง กลอนแปด (The Prosody of Glon-Paed )

 

     แต่เนื่องจาก นิราศสาส์นเสน่หา ทั้งหมด 6 เรื่อง ของอาจารย์ ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์ อดีตอาจารย์โรงเรียนหล่มสัก “ศักดิ์วิทยาคาร”  อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ โดย นิราศแต่ละเรื่อง เป็นกลอนนิราศ ดังนั้น บทขึ้นต้นของแต่ละเรื่อง บทแรก จะเขียนอยู่ในรูปฉันทลักษณ์ของกลอนนิราศ  หรือแผนผังกลอนนิราศ  ซึ่งบทแรกจะ มีรูปแบบดังต่อไปนี้

< Due to all Nirat stories in Nirat Sarn Saneha  is a collection of 6 Nirat stories in a book  written by Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School, Lom Sak District, Phetchabun Province. Each Nirat story was composed in Glon-Nirat format; therefore the first paragraph of each Nirat story is written in a prosody of Glon-Nirat  or the plan of Glon-Nirat which has the format as follows:>

แผนผัง กลอนนิราศ (The Prosody of Glon-Nirat )

 

     นิราศนครสวรรค์ นี้ประพันธ์เป็นกลอนนิราศ โดยอาจารย์ ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์ อดีตอาจารย์โรงเรียนหล่มสัก “ศักดิ์วิทยาคาร”อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ เนื่องในโอกาสที่กวีเดินทางจากอำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ ไปยังจังหวัด นครสวรรค์ 

< The following Nirat Nakhon Sawan was composed in Glon-Nirat by Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School on the occasion of the poet's jouney from Lom Sak District , Petchabun Province to Nakhon Sawan Province .>

 

      นิราศนครสวรรค์ผู้ประพันธ์ได้เริ่มนิราศโดยออกเดินทางจากบ้านที่ผู้ประพันธ์พักอาศัยอยู่ใกล้ตลาดหล่มสัก อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ ผู้ประพันธ์ได้เริ่มออกเดินทางไปนครสวรรค์ครั้งนี้  ผ่านตลาดหล่มสัก มุ่งตรงไปตามถนนสายเข้าไปจังหวัดเพชรบูรณ์ การท่องเที่ยวด้วยการบันทึกการเดินทางเป็นนิราศ นี้ ผู้ประพันธ์ได้บรรยายไว้ในนิราศว่า เดินทางเมื่อวันศุกร์ที่ 20 พฤศจิกายน  พ.ศ. 2496 เพื่อเดินทางไปงานแต่งงานของเพื่อนครู ศรีวรรณ - นพชัย ที่เคยทำงานร่วมกันมา การเดินทางกำหนดไปกับคุณครู สวัสดิ์ จันทขันธ์ แต่คลาดกัน จึงเดินทางโดยสารรถประจำทางแยกกันคนละคัน  โดยมีเส้นทางการเดินทางของนิราศ คือ 

                                            วันศุกร์ที่ 20 เดือนพฤศจิกายน พ.ศ.2496  ออกจากบ้าน ไปถึงตลาดหล่มสัก ตำบลวัดป่า อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ เดินทางไปทางด้านทิศใต้ไปตาม ถนนรณกิจ ผ่านทุ่งนา สองข้างทางตั้งแต่ บ้านน้ำพุง  - บ้านน้ำก้อ - บ้านน้ำชุน - บ้านหนองม่วง - บ้านดงขวาง - บ้านห้วยกนทา - บ้านร่องดู่- ทางแยกเข้า ถ้ำฤๅษี - บ้านบุ่งน้ำเต้า - บ้านบุ่งคล้า - บ้านอมกง โรงบ่มยา - บ้านท่าพล - บ้านนางั่ว - หนองนารี - เพชรบูรณ์- บ้านโตก - บ้านสามแยก - เขารัง - บ้านห้วยตูม - บ้านชนแดน - บ้านท่าข้าม - บ้านดงขุย - เขาทราย - บ้านทับคล้อ -ทับเหล็ก - บ้านวังหลุม - บ้านหนองพยอม - อำเภอตะพานหิน - เปลี่ยนไปตีตั๋ว ขึ้นรถไฟ ซึ่งอาจารย์ สวัสด์ จันทขันธ์ นั่งรถโดยสารตามมาทันที่ตะพานหินและตีตั๋วกระโดดขึ้นรถไฟพอดี รถไฟก็ออกเดินทาง เส้นทางนิราศต่อไปคือ - ตะพานหิน - ดงตะขบ - บางมูลนาก - วังกร่าง - ชุมแสง - คลองปลากด - ทับกฤช - ปากน้ำโพ   ลงรถไฟที่นี่แล้วลงเรือจ้างวิ่งไปตามลำน้ำเจ้าพระยา ไปอีกฝั่งตรงข้ามค่าโดยสารคนละสองบาท ไปบ้านหมอม้วน บ้านเจ้าสาว 

 

 

	นิราศลาสุดาจรนครสวรรค์
วันศุกร์เช้าการวารจรัล	พฤศจิกพรรษ์เก้าหกศกที่ไป
เกี่ยวด้วยกิจชิดชมงานสมรส	ตามกำหนดบัตรแจ้งแถลงไข
นามนารีศรีวรรณอันอำไพ	นพชัยนามบุรุษผ่องผุดพรรณ
ต่างเลือดครูผู้มีอารีศิษย์	จึงมิตรจิตมิตรใจเฝ้าใฝ่ฝัน
ต่างตกลงปลงจิตร่วมมิตรกัน	ในเชิงชั้นสามีภรรยา
นามผู้แต่งแจ้งตนผจญลิขิต	คุรุมิตรร่วมสถานการศึกษา
โดยภักดีมีจิตคิดเมตตา	จึงไคลคลาร่วมการงานมงคล
คุณสวัสดิ์สัญญาให้มาพบ	เก้าโมงครบพอดีมีเหตุผล
พี่มาล่าช้าหน่อยน้อยใจตน	จึงขึ้นยนต์ต่างคันแยกกันจร
ถึงทุ่งนาอากาศพัดพาดเฉื่อย	ลมโลมเอื่อยแสนจะสโมสร
โอ้"หล่มสัก"นัคเรศเขตนคร	เคยพักนอนบ้านเกิดกำเหนิดเนา
จำใจพรากจากจร"นครสวรรค์"	นิราศดั้นด้นผ่านย่านภูเขา
อันความจริงยิ่งคิดยิ่งจิตรเมา	มิบรรเทาทุกข์มีทวีคูณ
ความเป็นห่วงดวงใจอาลัยรัก	เรียมสุดจักหักใจให้หายศูนย์
ยิ่งจากรักหนักใจความใคร่พูน	พี่อาดูรเดือดดิ้นกินน้ำตา
ถึง"น้ำพุง"ยุ่งใจชวนให้นึก	โลกเกิดศึกระหว่างต่างภาษา
เพราะพุงไส้ได้โหยโรยกายา	จึงรบราช่วงสินชิงดินแดน
ถึง"น้ำก้อ"ท้อจิตเรียมคิดนุช	น้องพิสุทธิ์โชติช่วงพี่หวงแหน
ก้อบนเขาเผ่าข้างอย่างชาวแมน	ซื่อสัตย์แสนน่าชมนิยมปอง
แม้นนาฏพี่มีใจผ่องใสสุด	นับเป็นจุดใจหญิงหยิ่งผยอง
รูปวิไลใจดีมีคนปอง	คนจองหองใครไม่ผูกไมตรี
ถึง"น้ำชุน"อุ่นใจได้ทราบชื่อ	น้องนั้นคือนางฟ้ามารศรี
สันทัดอย่างทางปักถักร้อยดี	คราวผ้าพี่ขาดเจ้าเอาไปชุน
ยามพี่พรากจากมาเมื่อผ้าขาด	น่าอนาถใครเล่าเขาจะหนุน
ใครเขาจะกรุณาเกื้อการุณ	ใครจะจุนเจือเอื้อเมื่อยามจน
ถึงหนองม่วงห่วงหลังยังนุชพี่	ยามม่วงมีพี่สอยไม่น้อยผล
น้องปรุงน้ำจิ้มให้พี่ได้ยล	เราสองคนร่วมกินแสนยินดี
ถึง"ดงขวาง"กลางป่าใครมาขวาง	ผิดเยี่ยงอย่างแน่ชัดน่าบัดสี
น้ำเชี่ยวกว้างขวางเรือเชื่อภัยมี	ถูกต้องดีโบราณท่านกล่าวเตือน
"ห้วยกนทา"หาเจ้าช่างเปล่าเปลี่ยว	ใครชอบเปรี้ยวทาปากมากเหมาะเหมือน
ปากน้องแดงเองได้งามไม่เลือน	ชนะเพื่อนที่แสร้งใช้แดงทา
ถึง"ร่องดู่"ดูร่องเห็นคลองคด	ร่องปรากฎคดผ่านย่านหินผา
คนมีใจไม่คิดอวิชชา	หลงตัณหามีจิตคิดลดลวง
"ถ้ำฤๅษี"มีทางสร้างลัดเข้า	ถ้ำยอดเขามีเรื่องสร้างเมืองหลวง
ทรัพย์สินรัฐจัดย้ายหลายกระทรวง	ทรัพย์ทั้งปวงของรัฐจัดเก็บรวม
เพื่อปลอดภัยในยามสงครามเกิด	เราไม่เพลิดเพลินละคิดหละหลวม
ทั้งไม่คิดผิดธรรมให้กำกวม	ไม่มัวต้วมเตี้ยมปละปล่อยละเลย
"บุ่งน้ำเต้า"เศร้าจิตคิดน้ำเต้า	เห็นของเขาเต็มอกยกเปิดเผย
ขายข้าวหลามงามตาดูน่าเชย	แต่พี่เคยดูของน้องต้องงามเกิน
จึงมิได้ใส่จิตพินิจแน่	เพียงแต่แลยามร้างเจ้าห่างเหิน
ปลอบอารมณ์ชมไปพอให้เพลิน	นางร้องเชิญท้าทายทอดสายตา
ซื้อข้าวหลามปิ้งไก่ว่าให้วุ่น	พอได้หนุนท้องหิวชื่นชิวหา
"บุ่งน้ำเต้า"เต้าน้องดั่งทองทา	ประทุมมาพ่ายเต้าเยาวมาลย์
เรียมร้างละสละมาน่าอนาถ	ประทุมาศจักพลัดหัตถ์สมาน
คงหมองไหม้ใต้ผ้าภูษานาน	ยามเบิกบานไร้ซึ่งผู้คลึงชม
ถึง"บุ่งคล้า"มาไกลรถไม่หยุด	แล่นรีบรุดป่ายปีนขึ้นหินถม
พี่เพ่งหาหน้าน้องหมองระทม	เห็นแต่ลมพัดไม้กิ่งไหวติง
ถึง"อมกง"ตรงนี้มีโรงบ่ม	ดินอุดมน้ำมีดีทุกสิ่ง
เวอร์ยิเนียปลูกงามตามความจริง	รัฐไม่นิ่งนอนใจให้ทุนทำ
ส่งผู้ที่มีภูมิมาคุมจัด	ปฏิบัติงานได้ไม่ถลำ
ตั้งแหล่งหลักพักอยู่ดูประจำ	การงานดำเนินไปได้อย่างดี
ถึง"ท่าพล"พลหาญชำนาญศึก	หากตริตรึกยกมาคร่าสมศรี
พี่จะสู้กู้สิทธิ์พิชิตพลี	แย่งนารีมิให้ผู้ใดเลย
ถึงเทวินทร์อินทร์พรหมบรมยักษ์	จะหาญหักแย่งเจ้าเอาเฉยเฉย
พี่ไม่ยอมพร้อมสู้ชิงคู่เชย	พี่ไม่เคยทิ้งทอดยอดสุดา
ถึง"นางั่ว"ทั่วนี่ไม่มีเจ้า	เห็นแต่เขาคนอื่นชื่นสุขา
นั่งในบ้านขานคำพร่ำพูดจา	ทำทีท่าหยอกล้อพะนอกัน
คิดถึงเจ้าเห็นเขาเคล้าคู่ชื่น	ส่วนเรียมกลืนทุกข์มารถพาผัน
สู้เบือนหน้าหาช่องมองอรัญ	แสงตะวันส่องไม้ใบเลื่อมพราย
"หนองนารี"มีบัวทั่วสลอน	เคยมาผ่อนพักชมสุขสมหมาย
บัวในหนองผ่องแผ้วแพร้วพรรณราย	น้ำกระจายน่าชมยามลมโชย
คลื่นน้อยน้อยลอยแล่นเป็นแผ่นริ้ว	ดุจธงปลิวโดนฝั่งดังหวนโหย
ยิ่งยามโศกโรคร้ายคล้ายเสียงโอย	พี่แทบโปรยน้ำตาแสนอาดูร
แสงแดดส่องท้องหนองดังทองทาบ	แวบวับวาบเรืองรองยามต้องสูริย์
สีเขียวขาวพราวขำโรจน์จำรูญ	สภาพพูนเพิ่มพิศวิจิตรา
น้องมาจะพาลงสรงสนาน	ในท้องธารเล่นน้ำฉ่ำหรรษา
เก็บอุบลกลถันให้กัยา	น้องคงร่าเริงใจได้บัวทอง
ถึง"เพชรบูรณ์"สุริย์เฉียงขึ้นเที่ยงฟ้า	รถามาพักให้ได้ซื้อของ
ตลาดใหม่ใจตื้นพี่ยืนมอง	หาพวกพ้องคือสวัสดิ์ที่พลัดกัน
ความเป็นห่วงใจอยู่ไม่สุข	คอยยืนลุกตาจับกลับหลังหัน
สามสิบห้านาทีรถพี่จรัล	พาด้นดั้นตามหว่างหนทางจร
ถึง"บ้านโตก"โศกสร้างไม่สร่างสิ้น	ดวงแดดิ้นคำนึงถึงสมร
พี่นั่งคิดในรถแต่งบทกลอน	ทั้งง่วงนอนนั่งเหม่อเผลอเผลอมา
ถึง"สามแยก" แปลกตาบ้านหนาแน่น	รถไม่แล่นหยุดอยู่เชิงภูผา
พี่หิวข้าวก้าวไปเหลือบนัยนา	แสวงหาอาหารรัปทานเพลิน
รถรับเพิ่มเติมขนคนโดยสาร	แล้วจัดการบรรทุกไม่ฉุกเฉิน
พวกลิเกเล่มาหารถเดิน	คนรถเชิญอ่อนหวานโดยสารไป
ตอนนี้ต้องนั่งคู้อยู่ในรถ	แสนรันทดเมื่อยขาไม่ปราศรัย
เหมือนมัดหมูคู่งอระย่อใจ	คนมักง่ายเลวจังหวังแต่รวย
ไม่คำนึงถึงผู้สู้โดยสาร	ทรมานในรถหมดความสวย
ต้องกินฝุ่นกินผงนั่งงงงวย	ทอดระทวยในรถแทบหมดแรง
ถึง"เขารัง"รถแล่นขึ้นแผ่นผา	เลี้ยวไปมาทางดินและหินแข็ง
ดังข้อศอกกรอกเวียนวกเปลี่ยนแปลงบ	ถ้าพลาดแพลงเงินงกต้องตกดอย
รถพี่คลานผ่านตลอดขึ้นยอดเขา	ลมพัดเปล่ากล้วยไม้พี่ไคร่สอย
เอาไปฝากโฉมยงน้องคงคอย	โหยละห้อยถึงเรียมเกรียมอุรา
เห็นทำเนียบจอมพลบนเขาสูง	เห็นยางยูงจับร้องก้องภูผา
เต็งรังรายล้อมรอบขอบพนา	ทำเนียบปรากฎเด่นเห็นตระการ
ถึงศาลาชมวิวมองทิวพฤกษ์	ดูพิลึกเขาใหญ่ไพรละหาน
เขาสลับซับซ้อนย้อนลำธาร	ผ่าไพศาลแลเล่ห์ทะเลราย
ที่เห็นเหวเปลวปล่องเห็นร่องลึก	เสียงคึกคึกลมไพรฟังใจหาย
เมฆลอยวนก้นเหวเป็นเปลวปราย	ก้อนกระจายเรี่ยเขาลำเนาไพร
เสียงชะนีมี่อึงคะนึงโหย	วะหวีดโหวยเย็นห้องก้องไศล
ฝูงลิงค่างวางวิ่งบนกิ่งไพร	ระงมในราวป่าพนาวัน
รถแล่นโค้งวงวนบนไหล่เขา	คดเคี้ยวเข้าซอกผาพนาสัณฑ์
ถึง"ห้วยตูม"กลุ้มใจให้ตื้นตัน	ตูมจอมขวัญเต่งขาวเป็นจาวงาม
พี่จากมาคราวนี้มีแต่เปลี่ยว	ยามแลเหลียวราววนาน่าเกรงขาม
เห็นขุนเขาเลากาดังทาคราม	รู้สึกคร้ามเกรงภัยในพงพี
ถึง"ชนแดน"แสนดีพี่เป็นห่วง	โอ้เจ้าดวงนัยเนตรแม่เศรษฐี
พี่ลุ่มหลงพวงหาทุกนาที	แต่หามีน้องมาพี่อาวรณ์
จะชนใดไหนดูรู้ให้แน่	อย่าผันแปรเปลี่ยนใหม่ใจสมร
จงรักกันมั่นไว้ใจแน่นอน	ถ้าแคลนคลอนหลายใจแล้วไม่ดี
แดนวิบากยากแค้นแสนสาหัส	สารพัดทุเรศดังเขตผี
แม้นมีน้องครองคู่ชูชีวี	แดนว่านี้จักเฟิ่องเป็นเมืองแมน
ถึง"ท่าข้าม"นามบ้านริมย่านป่า	เห็นพฤกษาขึ้นอยู่ดังชูแขน
แลสล้างกลางไพรในดินแดน	รัฐหวงแหนห้ามตัดจำกัดการ
ถึง"ดงขุย"ขุยไผ่ไก่กินขุย	ไก่ป่าคุ้ยขุยมาเป็นอาหาร
มนุษย์บาปหยาบช้าชั่วสามานย์	ใช้ปืนผลาญพวกไก่ไม่เอ็นดู
ยิงเขาตายหมายตนเป็นคนเก่ง	โลกเพ่งเล็งกำหนดน่าอดสู
มนุษย์เราขาวต่ำมีรำดู	ยอดพธูจงระวังคอยสังวร
ถึง"เขาทราย"ทรายถมช่างสมชื่อ	เขาบรรลือใหญ่ยิ่งว่าศิงขร
แต่ความใหญ่ในคนผลขจร	สามรถรอนเขาใหญ่ได้ราบเตียน
หิมาลัยสูงใหญ่ยิ่งในหล้า	มนุษย์กล้าปีนพ้นยืนบนเศียร
เป็นดังนี้ที่มนุษย์สุดพากเพียร	ถ้าจะเรียนใจมนุษย์สุดหยั่งลอง
ถึง"ทับคล้อ"พอใจอยากไปทับ	เพื่อปรุงปรับรื่นรมย์ประสมสอง
ถนอมแนบแอบหน้ามณฑาทอง	กกตระกองเนื้อนิ่มให้อิ่มเอม
โอ้"ทับเหล็ก"เสกสรรกลั่นกรองสุข	ปลดความทุกข์สร้างสะความเกษม
วิมานทองของเราเนาสุขเปรม	ความสุขเต็มโลกมีอยู่ที่ใจ
ถึง"วังหลุม"กลุ้มใจอยู่ในหลุม	วังปกคลุมหลุมพรางนางอยู่ไหน
มีนางฟ้าอยู่รังช่างเป็นใจ	โฉมนางในยังแพ้แก่บังอร
อันโฉมเจ้าสาวสวรรค์สรรเสริญ	ว่างามเกินระยับยิ่งอัปสร
เย้ยความงามอร่ามใดในอมร	สามโลกต้อนรับว่าราชินี
"หนองพยอม"หอมกลิ่นผกากรุ่น	พี่คิดครุ่นครวญหามารศรี
เหมือนกลิ่นเจ้าเคล้าเจิมเสริมมาลี	กลิ่นราตรีฤๅเทียบเปรียบกลิ่นนาง
มองซ้ายเห็นเป็นสถานการศึกษา	ริมมรรคาลานใหญ่ได้ถากถาง
สนามเตียนเลี่ยนโล่งโปร่งตอนกลาง	เขาก่อสร้างอาคารตระหง่านงาม
เห็นโรงเรียนเปลี่ยนจิตคิดถึงเด็ก	ที่วัยเล็กสนใจชอบไต่ถาม
พี่เป็นครูอุส่าห์พยายาม	สะสมความชอบทางสร้างความดี
ลาป่วยไม่เกินกาลวารกำหนด	ถูกตามกฏไม่พลาดคลาดวิถี
สอนเด็กได้เต็มร้อยน้อยฤๅมี	แต่สองปีเงินเดือนมาเคลื่อนคลาย
ทั้งนี้เพราะหัวหน้ามันบ้าชั่ว	เรื่องส่วนตัวเอากลบลบดีหาย
ใจอาฆาตมาดชั่วมั่วอบาย	ไร้ธรรมฝ่ายผู้ใหญ่ใจอารี
มันเฉกเช่นคนพาลสันดานหยาบ	สร้างแต่บาปหาเหตุดังเปรตผี
เรื่องเล็กน้อยคอยจดกดความดี	สะแกขี้ถุลสกุลมัน
อยู่หล่มสักมักผันเที่ยวปันข้าว	ออกเป็นข่าวโด่งดังฟังแล้วขัน
เสื่อผืนหนึ่งแลกข้าวชาวศิษย์นั้น	ได้ครึ่งบั้นแลกได้กำไรบาน
กว่าพันถังกองไว้ใต้บ้านพัก	หัวเราะคักดีใจได้ข้าวสาร
พอถูกย้ายขายส่งให้โรงงาน	รับประทานเงินตราจนหน้าแดง
มันแกล้งข้าบ้าเหลือไอ้เชื้อต่ำ	เวรจงทำมันดับชีพอับแสง
ให้มันถึงวิโยคโชคเปลี่ยนแปลง	ตายไปแหล่งนรกตกโลกันต์
ตัวมันนั้นเลวจริงยิ่งใครชั่ว	แต่วางตัวเป็นเฉยไม่เคยฉัน
แต่ที่จริงมันทำระยำครัน	ใครรู้ทันมันง้อขอปิดบัง
ร้ายหนักหนาอ้าโอ้โธ่มนุษย์	น้ำใจดุจสัตว์ป่าบ้าโอหัง
ดวงหน้าซื่อใจคดคิดอนิจจัง	พึงระวังเหลี่ยมรู้อยู่ดูเบา
"ตะพานหิน"ถิ่นสุดรถหยุดพัก	พี่ล้วงควักทรัพย์ออกนอกกระเป๋า
สิบห้าบาทจับจ่ายคนท้ายเอา	พี่จึงเข้ามาหน้าสถานี
แลตลาดอนาถใจไฟไหม้เรียบ	ดูเงียบเชียบผู้คนต้องร่นหนี
พระเพลิงผลาญร้านโรงโปร่งสิ้นดี	สงสารพี่น้องไทยผู้ได้จน
คนจัญไรใจดำอำมหิต	มีดวงจิตเลวจัดสัตว์หน้าขน
ไม่สมเพชเวทนาประชาชน	ลืมชาติคนเหมือนกันบั่นเมตตา
รถไฟร้องว่องไวได้เข้าจอด	พี่เหลียวทอดตาเล็งเฝ้าเร่งหา
รถสวัสดิ์ขัดอะไรจึงไม่มา	จวนเวลารถล่องจะต้องไป
พอระฆัง-ดังชัดสวัสดิ์ถึง	กระโดดตึงตีตั๋วไม่มัวไข
พอย่างเท้าก้าวเหยียบขั้นบันได	รถก็ให้หวูดเตือนเคลื่อนที่เลย
"ดงตะขบ"สบแต่หน้านารีอื่น	ไม่รวยรื่นเหมือนนุชสุดเฉลย
เธอยิ้มยวนชวนชมภิรมย์เชย	ปากเอื้อนเอ่ยขายของร้องเสียงดี
นางแม่ค้าพาทีมีศิลปะ	ย่อมชนะลูกค้ามีภาษี
ปากเป็นเอกเสกสรรกลั่นวจี	จึงจะมีคนรักสมัครปอง
ส่วนน้องพี่ศรีหญิงพูดยิ่งเพราะ	กล่าวเสนาะรื่นหูรู้สนอง
ไม่มากน้อยถ้อยคำถูกทำนอง	ดังลิ้นทองชัดเจนเป็นมงคล
หญิงสองเสียงพูดจาดังกาแค้น	มักขาดแคลนคู่ครองสองสถล
โบราณว่าอาภัพสับปะดน	ต้องหมองหม่นร้างคู่ไม่อยู่เคียง
"บางมูลนาก"พรากมาพี่หว้าเหว่	ต้องห่างเหน้องนุชมาสุดเสียง
ฟังล้อรถบดรางต่างสำเนียง	เพลงจำเรียงกล่อมหอแรกคลอเคลีย
"บางมูลนาก"นากมีอยู่ที่ไหน	ถ่ายคูถไว้แล้วไปอยู่ไหนเสีย
เรียมห่างรักหนักคลั่งดังคนเพลีย	สุดละเหี่ยใครถ่ายสายอารมณ์
อันความจริงยิ่งคิดจิตยิ่งป่วน	เป็นเรื่องล้วนทุกข์นับเข้าทับถม
ใจรันทดอดสูสู้ระทม	ต้องตรอมตรมเพราะรักสลักมาน
ถึง"วังกร่าง"ห่างเหินมาเกินเขต	ทรวงประเทศเต้นหนักบอกหลักฐาน
ใจคืนคิดชิดเจ้าเยาวมาลย์	กร่างถูกรานดังพี่ลี้รักมา
โอ้กร่างใหญ่ใบบังนกหวังพึ่ง	ประดุจหนึ่งพี่มาดปรารถนา
หวังพึ่งน้องปองตอบมอบชีวา	จะเมตตาพี่เพียงไรตามใจนวล
ใต้ต้นกร่างปางหลังยังตรึงจิต	เกาสกิดดวงใจให้ผันผวน
ชมวิหคนกไพรใจรัญจวน	น้องเคยชวนพี่ถามนามสัตว์ดง
เห็นนกเขาเคล้าคู่อยู่กริ่งกร่าง	น้องดูพลางแล้วถามตามประสงค์
เห็นนางนกกคู่อยู่ธำรง	พี่ว่าหลงรักเจ้ากว่าเขาไพร
น้องควักค้อนย้อนคำสำออยออด	เฝ้าพร่ำพลอดภิเปรยเฉลยไข
เป็นสำนวนข่วนเย้าเกาะเกาใจ	พร่ำพิไรพริ้งเพราะเสนาะกรรณ
ถึง"ชุมแสง"แคลงใจไม่เห็นแสง	แต่นามแจ้งแสงสีสุรีย์ฉัน
รวมแสงทองส่องฉายเพริศพรายพรรณ	สีสวรรค์ผิวนวลชวนตะลึง
โอ้"ชุมแสง"แจ้งความโฉมงามบ้าง	ว่าเราร้างเชยชิดแสนคิดถึง
จากแต่กายฝ่ายใจใฝ่คำนึง	ครวญรำพึงฟูมฟกอกระทม
"คลองปลากด"อดมาพบปลากด	อยากลองซดแกงปลาให้สาสม
น้องเคยแกงแปลงปลอมได้กล่อมกลม	พี่เชยชมฝีมือน้องลือชา
ยอดนารีมีเล่ห์เสน่ห์จวัก	สามีรักไม่อิ่มชิมหรรษา
น้องก็มิ่งหญิงดีมีราคา	เชี่ยววิชาแม่บ้านชำนาญจริง
หญิงรุ่นใหม่ไม่ชอบกอบการบ้าน	เรื่องอาหารต้มหุงไม่สุงสิง
ชอบปากแดงแต่งตัวยั่วสะวิง	ส่วนกิจหญิงนั้นสิไม่อินัง
น้องลองเตือนเพื่อนเพศในเหตุนี้	เพื่อศักดิ์ศรีหญิงสมนิยมหวัง
เป็นตัวอย่างนางแบบแยบคายจัง	ในโลกสังวรไว้ในเหตุการณ์
ถึง"ทับกฤช"กฤชทรงองค์อิเหนา	อาวุธเจ้าระเด่นเพ็ญกล้าหาญ
ยอดนักรักนักรบอบโอฬาร	ทรมานเสน่ห์นุชบุษบา
ต้องแรมไพรให้หวลครวญสวาดิ์	แรมนิราศรุดออกนอกดาหา
ท่องห้วยเขาเข้าดงหลงพนา	มอบชีวาอุทิศไม่คิดกลัว
ดังตัวพี่ที่รักสมัครนุช	แน่ที่สุดสมบูรณ์ยกทูลหัว
รักพิสุทธิ์ผุดผ่องมิหมองมัว	ห่อนไหลรั่วล้นทิ้งให้หญิงใด
"ปากน้ำโพ"โผล่ทางหน้าต่างรถ	มีกำหนดรถทอดจอดอาศัย
พวกเรือจ้างย่างมาชวนคลาไคล	ต้อนวอนให้ลงเรือใจเหลือดี
ว่าคิดค่าโดยสารไม่ผ่านพลาด	คนสองบาทเชิญจรัลขมันขมี
คนแจวท้ายส่ายหน้าช่างพาที	คนหัวตีกรรเชียงเรือเลี่ยงมา
จากที่ลงตรงมาถึงท่าจอด	โดยตลอดไกลโขกิโลกว่า
เรือแล่นลัดตัดเข้าเจ้าพระยา	จะชมปลาไม่เห็นเป็นกลางคืน
เห็นเรือแพแลหลากสองฝากฝั่ง	แสงไฟยังแจ่มชัดไม่ขัดขืน
เรียมนั่งในนาวาไม่กล้ายืน	เรือฝ่าคลื่นน้อยน้อยค่อยแล่นจร
เรือนับร้อยคอยขนคนโดยสาร	ไม่พลุกพล่านจอดรับสลับสลอน
เขาเพลินนับเพลินเงินหาไม่อาทร	บ่เดือดร้อนเงินได้ไม่เว้นวัน
เรือถึงท่าน่าตึกไม่ดึกนัก	คนคึกคักเรียงรายรีบผายผัน
จากนาวามาบนถนนพลัน	สามล้อหันหน้ามาเชิญคลาไคล
ไปไหนครับรับได้ผมไปส่ง	คุณประสงค์เดินทางไปข้างไหน
บ้านหมอม้วนด่วนมารีบพาไป	อ้ออยู่ใกล้เขากบผมจบเจน
ขึ้นสามล้อขอให้พาไปส่ง	ให้ค่าคงสองแผ่นพาแล่นเผ่น
ชมบ้านช่องสองฟากตากลมเย็น	ปลูกตามเส้นสองแถวแนวทางเดิน
รถถึงบ้านท่านหมอพอสามทุ่ม	พี่เดินดุ่มเข้าไปไม่เก้อเขิน
ท่าต้อนรับขับสู้ดูเจริญ	พูดเชื้อเชิญชวนให้ไปบนเรือน
คุณศรีวรรณนั้นยิ้มกริ่มมารับ	แนะนำกับคุณแม่แลร่างเหมือน
ท่านพูดจาปราศรัยจำไม่เลือน	ยังตราเตือนตรึงจิตมิตรสัมพันธ์
เชิญอาบน้ำชำระสระผมเผ้า	ยกขวดเหล้าข้าวปลามาให้ฉัน
พี่หิวจังนั่งทานช่างหวานมัน	ร่วมวงกันห้าคนสนทนา
ดวดแม่โขงโยงให้รับได้มาก	ลืมเหนื่อยยากทั่วกันชื่นหรรษา
เมื่อยามจุ่ยคุยดังฟังเฮฮา	ฤทธิ์สุราพาให้พูดได้ดี
วันรุ่งขึ้นเริ่มมีพิธีใหญ่	แขกเหรื่อไปพร้อมพรักเป็นสักขี
นิมนต์องค์สงฆ์มาหลั่งวารี	ประเพณีไทยมาแต่ช้านาน
เสร็จเรื่องพระคณะชาติญาติพี่น้อง	ทั้งพวกพ้องสนิทมิตรสมาน
ต่างรดน้ำพร่ำพรตอนสำราญ	บ่าวสาวกรานกราบนั่งบนตั่งงาม
คราตักบาตรญาติมิตรที่ชิดเชื้อ	ทั้งแขกเหรื่อมารวมร่วมล้นหลาม
สาวบ่าวตักภักษ์มิตรเดินติดตาม	ไม่ขั้นข้ามเดินเรียงเคียงเคียงกัน
ตักบาตรแล้วสาวบ่าวนำคาวหวาน	ประเคนท่านหลวงพ่อขอให้ฉัน
เสียงยถาสัพพีพระมี่นันต์	ก็เสร็จชั้นเรื่องพระดีกระไร
ตอนกลางวันมั่นคงส่งเจ้าบ่าว	มาบ้านสาวไม่เคลื่อนตามเงื่อนไข
เงินสินสอดทองหมั้นขันหมากไป	พวกผู้ใหญ่เฒ่าแก่แหนแห่มา
ถึงบ้านสาวก้างตรงลงจากรถ	พวกบ่าวบทจรตรูสู่เคหา
ถึงบันไดบ่าวขึ้นยืนศิลา	ล้างบาทาขึ้นเรือนมีเพื่อนตาม
เข้าสู่ห้องหอรักพรักพร้อม	ญาติมิตรล้อมปะปนอยู่ล้นหลาม
พวกเฒ่าแก่แก้ทรัพย์ออกนับนาม	ครบถ้วนถามถูกดีที่ตกลง
ปวงเฒ่าแก่แซ่กรอผูกข้อแขน	ตามแบบแผนเก่าก่อนบ่ห่อนหลง
บ่าวเข้าที่ศรีสวรรค์อันผจง	ถูกต้องตรงสำเร็จเสร็จพิธี
ถึงตอนเย็นเป็นงานการกินเลี้ยง	บ่าวสาวเพรียงพร้อมหน้ามานั่งที่
แขกมีเกียรติ์หลายหลากมามากมี	เพื่อเป็นศรีสาวบ่าวคราววิวาห์
แม่โขงตั้งสะพรั่งโก้โซดาด้วย	มีคนช่วยเปิดให้ได้สุขา
ต่างเปิดขวดดวดถามตามศรัทธา	แขกที่มานับร้อยไม่น้อยเลย
พอดื่มเหล้าเข้าปากความยากหาย	ต่างขยายตนเลิศออกเปิดเผย
พี่นั่งอยู่คู่หนุ่มกลุ่มคุ้นเคย	มิได้เอ่ยอวดดีออกชี้แจง
เพื่อนเจ้าสาวเข้าคู่ดูจรัส	นามถนัดท่าเต็มจะเข้มแข็ง
พี่กล่าวถามนามเธอเสนอแสดง	ถ้อยแถลงน้อยน้อยไม่ค่อยดัง
เจ้าภาพเกริ่นเชิญให้ผู้ใหญ่กล่าว	อวยพรบ่าวสาวสมนิยมหวัง
เจ้าบ่าวตอบขอบบุญคุณแขกฟัง	ไม่พลาดพลั้งจบเพลงเปล่งไชโย
ครบสามครั้งนั่งที่พิธีเสร็จ	แขกระเห็จลาไหว้ไม่ยะโส
คุณสุพัฒน์จัดมากปากน้ำโพ	ท่านอยู่โอ้โลมให้ไปเที่ยวกัน
เรียมสวัสดิ์ไม่ขัดศรัทธาท่าน	บริการท่านดีมีเลือกสรร
พาไปบ้านฐานควรสวนอาบจันทร์	นางงามนั้นเลือกได้ไม่อั้นเลย
เที่ยวไปสิบกว่าแห่งแหล่งผีเสื้อ	ตลาดเหนือใต้ไปไม่เปิดเผย
ตามธรรมเนียมบุรุษสุดพิเปรย	ชมสเบยเชยสบายหายร้อนรน
คุณสุพัฒน์คุณทวีที่เจนจัด	พาเลาะลัดเข้าไหนก็ได้ผล
คุณสวัสดิ์ธรรมแตกแปลกใจตน	จะอดทนต่อไปให้รำคาญ
ร่วมบ่ายหนึ่งจึงลามาที่พัก	อันความรักด้วยจิตคิดสงสาร
ย่อมจรรโลงโลกไว้ให้สำราญ	นี่แลด้านสามัคคีปราณีธรรม
ขอขอบคุณทุกท่านสมานมิตร	ที่มีจิตเอื้อชุบอุปถัมภ์
ให้เพลิดเพลินเจริญใจได้ฟ้อนรำ	จะจดจำพระคุณไว้ไม่ลืมเลือน
พอรุ่งเช้าตื่นมาลาเจ้าบ้าน	กลับถิ่นฐานพอใจอะไรเหมือน
ตามทางมาคลาไคลไม่ฟั่นเฟือน	แต่จากเรือนสองราตรีดังปีปลาย
ยามยากจนผลได้ไม่สนอง	จึงร้อยกรองกลอนประโลมเจ้าโฉมฉาย
ขอฝากน้องลองอ่านสาส์นบรรยาย	ตามสบายอารมณ์ชื่นชมเอย (จบ)