นิราศภาคอิสาน (Nirat North Eastern Provinces of Thailand)

                     ผู้ประพันธ์ : นาย  ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์

                                                 อดีต อาจารย์ โรงเรียน หล่มสัก "ศักดิ์วิทยาคาร" , เพชรบูรณ์

(Composed by : Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher

at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School, Lom Sak District, Phetchabun Province)

บทนำ โดย : นาย ธีรพงศ์ ธรรมาธิวัฒน์ ลูกศิษย์รุ่น "ศักดิ์-สตรี 2504"

(Edited by : Mr. Theerapong Thamathivath , a former student of "Sak-Satree 1961" Class )

 

 

บทนำ :    กวีนิพนธ์ของไทย จะประพันธ์อยู่ในรูปฉันทลักษณ์ ได้หลายรูปแบบ เช่น เช่น โคลง(เช่น โคลงสี่สุภาพ), ร่าย(เช่น ร่ายยาว ร่ายสุภาพ ร่ายดั้น และร่ายโบราณ),ฉันท์(เช่น อินทรวิเชียรฉันท์),  กาพย์(เช่นกาพย์เห่เรือ), กลอน(เช่นกลอนแปด, กลอนนิราศ)   ฯลฯ

< Thai poetry are composed in a prosody of Klong(such as Klong-Si-Suparp), Raiy (such as Raiy-Yao, Raiy-Suparp, Raiy-Done, Raiy-Borarn),

 Chan(such as Intara-Vichian-Chan) , Garp (such as Garp-He-Rua), Glon(such as Glon-Paed, Glon-Nirat), etc.>

     นิราศ คือ งานประพันธ์ประเภทหนึ่งของไทย ที่มีมาตั้งแต่สมัยโบราณ  นิราศสาส์นเสน่หา เป็นหนังสือรวมนิราศ 6 เรื่องที่ประพันธ์โดยนาย ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์ อดีตอาจารย์ โรงเรียน หล่มสัก "ศักดิ์วิทยาคาร" อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ โดยในนิราศนั้นๆ มักมีเนื้อหาในเชิงพรรณนาถึงการเดินทางเป็นหลัก มักจะเล่าถึงเส้นทาง การเดินทาง และบอกเล่าถึงสิ่งที่พบเห็นระหว่างการเดินทาง ขณะเดียวกัน มักจะสอดแทรกความคิดเห็น และถือเป็นสิ่งที่อาจเรียกได้ว่าเป็นหนังสือท่องเที่ยวเชิงกวี ขั้นตอนปกติคือการระบุสถานที่ที่เยี่ยมชมหรือผ่านไปแล้วเล่นคำเพื่อกล่าวถึงความรักที่ห่างไกลของตัวเอง

 < Nirat is  a type of Thai literary work, that have existed since ancient times . Nirat Sarn Saneha is a collection of 6 Nirat stories in a book  written by Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School, Lom Sak District, Phetchabun Province. Nirat often has a descriptive content of the main journey. They often tell about the route, travel and tell about what they saw during the journey. At the same time, they often insert their thoughts  and constitutes what one might call a poetic travelogue. The normal procedure is to indicate the particular place visited or being passed and then, by a play of words, to refer nostalgically to one's own distant love>

     นิราศสาส์นเสน่หา ทั้งหมด 6 เรื่อง ของอาจารย์ ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์ อดีตอาจารย์โรงเรียนหล่มสัก “ศักดิ์วิทยาคาร” อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์  นิราศแต่ละเรื่อง จะเขียนอยู่ในรูปฉันทลักษณ์ของกลอนแปด หรือแผนผังกลอนแปด ซึ่ง มีรูปแบบดังต่อไปนี้

< All Nirat stories in Nirat Sarn Saneha  is a collection of 6 Nirat stories in a book  written by Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School, Lom Sak District, Phetchabun Province. Each Nirat story was composed in prosody of Glon-Paed  or the plan of Glon-Paed which has the format as follows:>

 

แผนผัง กลอนแปด (The Prosody of Glon-Paed )

 

     แต่เนื่องจาก นิราศสาส์นเสน่หา ทั้งหมด 6 เรื่อง ของอาจารย์ ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์ อดีตอาจารย์โรงเรียนหล่มสัก “ศักดิ์วิทยาคาร”  อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ โดย นิราศแต่ละเรื่อง เป็นกลอนนิราศ ดังนั้น บทขึ้นต้นของแต่ละเรื่อง บทแรก จะเขียนอยู่ในรูปฉันทลักษณ์ของกลอนนิราศ  หรือแผนผังกลอนนิราศ  ซึ่งบทแรกจะ มีรูปแบบดังต่อไปนี้

< Due to all Nirat stories in Nirat-Sarn-Saneha  is a collection of 6 Nirat stories in a book  written by Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School, Lom Sak District, Phetchabun Province. Each Nirat story was composed in Glon-Nirat format; therefore the first paragraph of each Nirat story is written in a prosody of Glon-Nirat  or the plan of Glon-Nirat which has the format as follows:>

แผนผัง กลอนนิราศ (The Prosody of Glon-Nirat )

 

     นิราศภาคอิสาน นี้ประพันธ์เป็นกลอนนิราศ โดยอาจารย์ ผจญ อนรรฆธีรพันธุ์ อดีตอาจารย์โรงเรียนหล่มสัก “ศักดิ์วิทยาคาร”อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ เนื่องในโอกาสที่กวีเดินทางจากอำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ ไปยังจังหวัดต่างๆในภาคตะวันออกเฉียงใต้ ของประเทศไทย

< The following Nirat North Eastern Provinces of Thailand   was composed in Glon-Nirat by Mr. Phajon Anakatheeraphan, a former teacher at Lom Sak  "Sak Wittayakarn" School on the occasion of the poet's jouney from Lom Sak District , Petchabun Province to North Eastern Provinces of Thailand.>

 

               นิราศภาคอิสานผู้ประพันธ์ได้เริ่มนิราศโดยออกเดินทางจากบ้านที่กรุงเทพฯ โดยทางรถไฟ เริ่มเดินทางจากสถานีรถไฟหัวลำโพง ผู้ประพันธ์ได้เริ่มออกเดินทางไปภาคตะวันออกเฉียงเหนือครั้งนี้  ผ่านสถานีรถไฟหัวลำโพง สถานีรถไฟสามเสน สถานีรถไฟบางซื่อ สถานีรถไฟบางเขน มุ่งตรงไปตามถนนเส้นทางรถไฟสายภาคตะวันออกเฉียงเหนือ  การท่องเที่ยวด้วยการบันทึกการเดินทางเป็นนิราศ นี้ ผู้ประพันธ์ได้บรรยายไว้ในนิราศว่า เดินทางเมื่อวันที่ 11  เมษายน  พ.ศ. 2497 เพื่อเดินทางไปท่องเที่ยวหลังจากงานการสอนปิดภาคเรียนฤดูร้อนยาว  โดยมีเส้นทางการเดินทางของนิราศ คือ 

                                            วันที่ 11  เมษายน พ.ศ.2497  ออกจากบ้าน ไปโดยสารขึ้นรถไฟที่สถานีรถไฟหัวลำโพง  รถไฟออกเดินทางไปยังสถานีรถไฟสามเสน - สถานีรถไฟบางซื่อ - บางเขน - หลักสี - ดอนเมือง - รังสิต - เชียงรากน้อย - เชียงราก - คลองพุทรา - บางปะอิน - บ้านโพ - สถานีรถไฟอยุธยา - สถานีรถไฟบ้านม้า - มาบพระจันทร์ - พระแก้ว - ชุมทางบ้านภาชี - หนองกวย - สถานีรถไฟหนองแซง - สถานีรถไฟหนองสีดา - สถานีรถไฟบ้านป๊อกแป๊ก - สถานีรถไฟปากเพรียว สระบุรี - สถานีรถไฟหนองบัว - ชุมทางแก่งคอย-ทับกวาง - หินลับ - มวกเหล็ก - ปางโศก - ปากช่อง - จันทึก - ลาดบัวขาว - คลองน้ำขุ่น - สี่คิ้ว - โคกสะอาด - สูงเนิน - กุฏจิก (กุดจิก) - โคกกรวด - ภูเขาลาด - โคราช นครราชสีมา - ชุมทางจิระ(ถนน) - พะไลย - บ้านพะเนา - ท่าช้าง - จักรราช - หินดาษ - ห้วยแถลง - หนองกระทิง - หนองยาง - ทะเม่นชัย - บุรีรัมย์ - บ้านตะโก - ห้วยราช - บ้านหนองดำ - บ้านกะสัง - ลำชี - สุรินทร์  สิ้นสุดเส้นทางนิราศภาคอิสานเพียงสุรินทร์ 

 

 นิราศภาคอิสาน

	นิราศร่างห่างพธูสู่อิสาน
ที่สิบเอ็ดเมษมาสวิลาศวาร	ปลอดสูญกาลตำราอุบากอง
ศกเก้าเจ็ดเสร็จงานด้านสอนศิษย์	โรงเรียนปิดภาคปลายค่อยคลายหมอง
เพื่อเรียนรู้ภูมิศาสตร์สมมาดปอง	จึงออกท่องเที่ยวดูรู้คดี
การเรียนจำตำราตาไม่เห็น	ไม่ทราบเด่นทุกส่วนไม่ถ้วนถี่
ยังเลือนลางฟางเฟือนเหมือนไม่มี	อะไรที่เห็นได้จำไม่เลือน
สิบปากว่าหาเท่าเราเห็นไม่	สิบเห็นไซร้ไม่เท่ามือเคล้าเหมือน
ถ้อยโบราณท่านพร่ำเป็นคำเตือน	ไม่คลาดเคลื่อนถูกแท้แน่ทีเดียว
โอ้แสนห่วงดวงใจอาลัยรัก	เรียมซบพักตร์แนบนวลใจป่วนเสียว
ค่อยอยู่ดีพี่ไปใช่คลายเกลียว	รักยังเหนียวแน่นสนิทชิดสุดา
อย่าสะอื้นชื่นใจพี่ไม่ลับ	จะรีบกลับคืนหลังยังเคหา
แม้นเสร็จกิจคิดไว้ได้เวลา	จะกลับมาครองรักด้วยภักดี
เรียมใจเดียวเกี่ยวนุชสุดสวาท	ไม่กาจหน่ายรักแกล้งผลักหนี
กายพี่ไปใจอยู่คู่นารี	ทุกนาทีแนบชิดสนิทใน
ลงเคหาอาลัยดวงใจหวิว	เสียวสยิวทรวงหวำทำไฉน
น้ำเนตหลั่งถั่งหยดระทดใจ	หักอาลัยฤๅวายเป็นชายชาญ
จะฝากน้องตรองค้นหาคนฝาก	ก็แสนยากเชื่อได้ภพไพศาล
แต่ตรึกตรองมองไปในจักรวาฬ	ไม่พบพานที่พึ่งอันพึงใจ
ฝากยุพินปิ่นปักลักษณี	หรือเทพีอุมาหม่อมจอมไศล>
ศิวะเห็นเพ็ญโฉมโลมฤๅทัย	จะชิงชัยช่วงเจ้าเอาไปครอง
ฝากราชินทร์ถิ่นฟ้ามหาราช	เกรงพระบาทธิบดีไม่มีสอง
เห็นโฉมนาฏผาดนักจักลำพอง	เผ่นผยองรอบโลมโฉมสุดา
เรียมคิดจบภพทิพย์สิบหกสวรรค์	หมายฝากขวัญหทัยได้สุดหา
ใต้บาดาลผ่านทะลุพสุธา	เหนือแผ่นฟ้าทั่วสิ้นแถบถิ่นบน
หาที่รอดปลอดภัยให้น้องนิทร์	ทั่วทุกทิศระยะถ้วนสถล
มีแห่งเดียวเกี่ยวข้างกลางกมล	ขอฝากตนน้องไว้กับใจนาง
ขึ้นรถไฟได้เวลาถลาเคลื่อน	พอรถเคลื่อนเรียมซบตบอกผาง
หัวลำโพงโมงกว่ารถคลาคราง	พี่มองปรางนุชห่างโอ้ปรางทอง
ถึงสามเสนเห็นหน้ากานดาอื่น	เรียมสะอื้นอัดอกวิตกหมอง
คิดถึงเจ้าเศร้าใจพี่ไม่มอง	เสียงกึกก้องล้อรถบดรางจร
ถึงบางซื่อซื่อสัตย์สมบัติเยี่ยม	น้องจงเปี่ยมสัจจะดังพระสอน
ยึดศีลธรรมนำใจให้บวร	อย่ายอกย้อนยักย้ายเป็นหลายมาน
ถึงบางเขนเห็นสถานการเกษตร	รัฐจัดเจตน์หลักใหญ่ไทยสถาน
เป็นสินค้าค่าโตแต่โบราณ	บริบาลไทยรอดตลอดมา
ถึงหลักสี่มีหลักตระหนักแน่น	มีดินแดนทำเลสร้างเวหา
สิ่งจำเป็นเห็นชัดอยู่อัตรา	สี่อย่างถ้าใครขาดอาจเกิดภัย
คืออาหารว่านยารักษาโรค	เครื่องอุปโภคและเคหาที่อาศัย
คนเราต้องปองหาไม่ว่าใคร	ขาดไม่ได้จำเป็นเช่นพาที
ถึงดอนเมืองเครื่องบินทั้งสิ้นจอด	พี่ส่ายทอดตาดูหมู่ปักษี
นกเหล็กจอดทอดนอนผ่อนกายี	ยังไม่รี่ลอยล่องท้องนภา
ตื่นเถิดนกผกเผ่นเล่นอากาศ	ภานุมาศฉายแล้วแผ้วเวหา
วานรับนุชสุดใจช่วยให้มา	แม้นชักช้าจักสายร้อนกายตรม
อิทธิพลตนไม่มีไร้ที่พึ่ง	ร้องเอ็ดอึงใครตื่นต้องขื่นขม
มีเงินทองร้องได้ใครก็ชม	มีไม้ถมปลูกบ้านตระหง่านงาม
ถึงรังสิตพิศดูหมู่เรือล่อง	จอแจท้องธารไสวเสียงไต่ถาม
ต่างยิ้มแย้มแช่มช้อยลอยเรือตาม	แม่ค้าหลามขายของพูดคล่องคำ
การอาชีพรีบทำแม้ลำบาก	เพื่อท้องปากแท้แท้แม่งามขำ
ถึงเหนื่อยยากบากบั่นขยันทำ	แดดฝนกรำต่อสู้ไม่วู่วาม
เชียงรากน้อยถอยใจอาลัยรัก	รากปักหลักฐานดีไม่ผลีผลาม
รากง่อนแง่นแคลนคลอนห่อนได้ความ	เขาจักหยามน้ำหน้าว่าหลักลอย
ยิ่งรากรักปักแล้วต้องแน่วแน่	ถ้าปรวนแปรระย่อคิดท้อถอย
ไม่มั่นคงบ่งคำแต่สำออย	ก็เหมือนหอยจับไม้ไม่จีรัง
ถึงเชียงรากมากมายขายตาลเฉาะ	พูดไพเราะแม่ค้าท่าขมัง
ทำเป็นพวงห่วงห้อยอร่อยจัง	พี่ลองสั่งซื้อมาสี่ห้าพวง
คิดวันนุชสุดมานทำตาลเชื่อม	รสไม่เสื่อมหวานซึ้งน้องจึงหวง
พี่พรากมาครายากลำบากทรวง	ต้องนั่งง่วงเหงาไปไม่ได้ทาน
คลองพุทรามาไกลใจหวิวหวั่น	พี่ต้องผันหน้าผินคืนถิ่นฐาน
พุทราต้นผลดกนกต้องการ	บินจับก้านเกาะกิ่งชิงกันกิน
ยามรวยเทียบเปรียบไม้ผลใหญ่ดก	เพื่อนฝูงยกย่องช่วยเมือรวยสิน
ครั้นสิ้นทรัพย์ลับร้างห่างกายิน	ทั่วแผ่นดินเพื่อนนี้มีอนันต์
อันเพื่อนตายหมายดีฝากชีวิต	ปิยะมิตรแนะทางข้างสวรรค์
หายากนักจักได้หนึ่งในพัน	คนทุกวันนี้แลเห็นแต่เงิน
บางปะอินผินหน้ามองหาน้อง	ไม่พบพ้องพี่เหม่อให้เก้อเขิน
เห็นวังตั้งฝั่งคลองมองเจริญ	พี่ใคร่เกริ่นกู่เพรียกเรียกเจ้ามา
ชมวังสวยด้วยกันชมนั่นนี่	เรียมจักชี้ให้ดูทุกคูหา
เล่าประวัติชัดคำดังตำรา	ให้น้องยาทราบเบื้องตามเรื่องราว
ถึงบ้านโพโผล่มองช่องหน้าต่าง	อกอ้างว้างลมพัดจัดจนหนาว
คิดโพธิ์องค์พงศ์พุทธ์พิสูจน์คราว	ประทับสาวสืบธรรมสำเร็จญาณ
ตรัสรู้เพ็ญเป็นพระพุทธเจ้า	พ้นโง่เขลาเศร้าโศกโลกสงสาร
พ้นกิเลศเศษชั่วเจ้าตัวมาร	พระนิพพานรับรมย์สมพระทัย
แต่ปวงเราเผ่าชนพลประเทศ	กองกิเลศเกาะหนาอยู่อาศัย
ต้องช่วงชิงยิงฟันกันบรรลัย	แย่งกันใหญ่โตกันประจัญบาน
ใครพรรคดีมีอำนาจวาสนา	ก็วางท่าบึ่งเบ่งเพ่งประหาร
ใครขัดขวางล้างล้มลงซมซาน	ด้วยสันดานสัตว์ไพรยังไม่เบา
โอ้มนุษย์สุดทรามลืมความม้วย	ใจโหดด้วบหยาบหยามเพราะความเขลา
ลืมคำพระสะกรรมทำมัวเมา	ไม่บรรเทาสร้างบาปหาบเวรกรรม
น้องของพี่ศรีวัยได้สดับ	จงน้อมรับศีลชุบอุปถัมภ์
มีเมตตาปราณีมีศีลธรรม	ขึ้นชื่อคำชั่วจงละส่งไป
อยุธยาธานีบุรีเก่า	ความหลังเร้าจิตหมองมิผ่องใส
ฟังเรื่องหลังครั้งเก่าเข้าคราไร	ปวดร้าวใจหนักหนาน้ำตานอง
วังกษัตริย์วัดวาพม่าเผา	เก็บกอบเอาทรัพย์สินสิ้นทั้งผอง
สารพัดสัตว์แสนแก้วแหวนทอง	ชาวไทยต้องถูกเกณฑ์เป็นเชลย
คราวเสียเมืองเรื่องมีครั้งที่สอง	ถึงบ้านช่องพี่จะเล่าเฉลย
โอกาศมีดีงามก่อนทรามเชย	พี่จะเผยเรื่องนี้ให้ศรีฟัง
ถึงบ้านม้าครานี้มีเรื่องเล่า	ว่ามีเจ้าหนุ่มหนึ่งซึ่งโอหัง
มาจากกรุงกับเกลอพูดเพ้อดัง	ว่าศัพท์ทั้งหมดไซร้แปลได้ดี
บนรถไฟใครมาพูดจาเรื่อย	ไม่รู้เมื่อยคุยมั่นขมันขมี
ความตั้งใจใครลงตรงภาชี	รถถึงที่บ้านม้าคว้าหีบลง
ต้องเดินครวญหวลให้เหงื่อไหลหยด	ท้อระทดเดินคิดผิดประสงค์
ภาชีแน่แปลม้า อ้า บ่ตรง	เราเซอะหลงโง่จริงยิ่งกว่าลา
กว่าจะถึงภาชีพี่แกแย่	เดินป้อแป้เหี่ยวแห้งปวดแข้งขา
สมน้ำหน้ากล้าสวดอวดปัญญา	ขนิษฐาขันไหมอย่างไรนาง
มาบพระจันทร์ตันใจอาลัยหมอง	จันทร์เพ็ญผ่องแพ้หน้าคราแม่หมาง
จันทร์มีดำตำหนิอยู่ที่กลาง	แต่นวลปรางตำหนิมิติดเลย
เจ้าสวยสมคมสันสวรรค์เสก	อดิเรกโฉมนุชสุดเฉลย
อัปสรพิศอิจฉามิกล้าเงย	ด้มพักตร์เฉยเพราะพ่ายอายพงา
ถึงพระแก้วแน่วจิตคิดพระแก้ว	ตั้งจิตแน่วอภิวาทน์พุทธ์ศาสนา
อันเป็นศรีดียิ่งมิ่งโลกา	ขอเดชาพระกันภยันตราย
บ้านภาชีเป็นกลุ่มชุมทางแยก	ถนนแจกแลเห็นเป็นสองสาย
สู่เฉียงเหนือเหลือไกลไปสบาย	พี่สอดส่ายตามองดูช่องทาง
รถเข้าโค้งโคลงไปเร่งไฟเพิ่ม	เร็วกว่าเดิมแลหลังดูดังหาง
ถึงหนองกวยป่วยจิตคิดระคาง	พี่ไกลนางมองใครไม่ชื่นบาน
หญิงอื่นใดไม่เท่าเสาวลักษณ์	น้องมีศักดิ์โดยบุญคุณไพศาล
มีจรรยามารยาทประสาทการ	สวยสะคราญใครพบสบอารมณ์
ถึงหมองแซงแคลงใจให้เห็นหมอง	พี่เพ่งมองอยู่ไหนหรือใครถม
หนองในอกหมกมุ่นวุ่นระทม	แสนตรอมตรมช้ำชอกยอกดวงมาน
บ้านตลาดปราศน้องมองไม่พบ	จิตตระหลบคืนหลังยังสถาน
ยามอยู่เหย้าเจ้าขอบริการ	จ่ายอาหารตลาดสามารถปรุง
นุชเป็นแม่เรือนมีฝีมือเอก	รู้ปรุงเสกอาหารการหาหุง
ทำอะไรได้หมดรสจรุง	ชนทั่วกรุงยกย่องว่าน้องดี
บ้านป๊อกแป๊กแปลกแท้ชื่อแน่นัก	พี่ห่างรักสุดคิดพิสมัย
โอ้ความรักปักแน่น ณ แดนใจ	ยามอยู่ไกลแสนห่วงเจ้าดวงแด
ถึงปากเพรียวเหลียวแลชมแพบ้าน	เห็นถิ่นฐานมากมองพี่ร้องแหม!
คิดว่าน้องมองเพ่งเรียมเล็งแล	ไม่ใช่แม่พี่จึงกลับระงับใจ
มาปากเพรียวเฉลียวว่าถ้ามีปาก	พร่ามพูดมากเขาว่าบ้าไฉน
บ้างก็ว่าวาจาดีเป็นศรีชัย	ปากดีให้เป็นเอกเลขหนึ่งนำ
บ้างก็ว่าพลั้งปากหากเสียศีล	ถ้าพลั้งตีนตกไม้ใหญ่ถลำ
ทุกภาษิตคิดรู้ดูน่าจำ	ทุกถ้อยคำพูดต้องตริตรองการ
พี่ว่าพูดพล่อยนี้ไม่ดีแน่	ควรพูดแต่ความดีมีโวหาร
พูดคำล้วนควรคิดพิจพิจารณ์	พูดอ่อนหวานอย่าให้ผิดใจคน
บ้านหนองบัวบัวดีมีปรากฏ	ใช้ประณตพุทธาหากุศล
ใช้เข้ายาปรับปรุงบำรุงตน	นิรมลชอบใจพี่ให้บัว
ถึงแก่งคอยคอยเจ้าให้เปล่าเปลี่ยว	ใจแสบเสียวทรวงทุกข์ขมุกขมัว
มนัสหม่นกมลไหม้ให้เมามัว	แม่ทูลหัวคงคอยแล้งเหมือนแก่งคอย
ถึงทับกวางกวางมีอยู่ที่ทับ	หรือกวางลับป่าไปเพราะใจถอย
เพราะกวางงามรามเจ้าเฝ้าตามรอย	จึงเสียกลอยใจจ้าสีดาดวง
ทศพักตร์ลักไปไว้เมืองยักษ์	องค์รามลักษณ์ติดตามเพราะความหวง
แสนหมองมอมตรอมตรมระทมทรวง	ครรไลยล่วงตามนางแทบวางวาย
ถ้าใครพายาหยีพี่ไปบ้าง	จะตามล้างให้ยับดับสลาย
ไม่ไว้หน้าอินทร์พรหมยมอบาย	จะทลายให้สิ้นไพรินพาล
ถึงหินลับลับเจ้าพี่เฝ้าคิด	ลับมิ่งมิตรพธูสู่อิสาน
แสนระกำช้ำใจไม่เบืกบาน	ทรมานกามกลกระวนกระวาย
ถึงหมวกเหล็กเหล็กมีอยู่ที่หมวก	ใช้สะดวกกระสุนไชไม่สลาย
กระสุนลูกถูกเท่าไรไม่ระคาย	แต่รักสายใจนั้นกั้นอย่างไร
ยิ่งป้องกันยิ่งหนียิ่งมีรัก	อกจะหักเวรกรรมทำไฉน
เทพสร้างองค์นงเยาว์เป็นเจ้าใจ	เรียมรักใคร่เจ้าแท้โธ่แม่คุณ
ถึงปางโศกยามร้างมาปางโศก	แสนวิโยคโศกหนักร้างรักหนุน
อันโศกปางบางคราน้ำมาจุน	โศกเรียมวุ่นว้าไล้ใครเจือจาน
ถึงปากช่องมองน้องมองที่ปาก	ยิ่งพิษอยากสูบสวยด้วยสมาน
กลีบกุหลาบอาบพรายพ่ายสคราญ	ริมโอษฐ์กานดาแดงแจ้งท้าทาย
ครั้งหนึ่งปากช่องนี้เคยมีชื่อ	ก้องบันลือครางกบถกำหนดหมาย
ไม่อยากเล่าเก่าซ้ำพร่ำริปราย	ให้ระคายเคืองหูแก่ผู้เคย
ปากช่องหากน้องข้าแม่มานี่	วานช่วยชี้ช่องทางอย่างเปิดเผย
ให้น้องข้าคราตรมชมสเบย	อย่าละเลยช่วยข้าผูกอารมณ์
ถึงจันทึกตรึกตราคราจันทร์ฉาย	น้องพี่ผายสู่สวนชวนสุขสม
เราพร่ำพลอดออดจ้องมองจันทร์กลม	แสนชื่นชมจันทราอุราปรีดิ์
พี่ชมว่าหน้านาฏผาดกว่าแข	จันทราแพ้เห็นชัดน่าบัดสี
กระต่ายเปื้อนเดือนสิตำหนิมี	หน้าน้องนี้ไร้ทรุดจุดดำใด
แม่ดีใจได้สดับรับพรพี่	สรวลระรี่ยิ้มแย้มดูแจ่มใส
เห็นเจ้าปลื้มพี่ป้อนสุมอ่อนไท	น้องรักใคร่พี่ขึ้นพี่ตึ้นมน
ราดบัวขาวคราวจากลำบากจิต	บัวสถิตในหนองท้องชลหน
หลากชนิดพิศผ่องทั่วท้องชล	บัวอุบลบงกชหมดราคี
อีกบัวผันสั่นตัวใกล้บัวเผื่อน	กลางสระเกลื่อนบัวหลวงพ่วงฉวี
บัวประทุมพุ่มพวงโชติช่วงดี	เป็นมาลีย่าสูงช่วยจูงใจ
แต่บัวแม่แน่นักเป็นหลักฐาน	ดูตระการกลเกลื่อนกระเพื่อมไหว
เป็นบัวทิพย์ลิบค่าราคาไกล	หาบัวในโลกนี้มิมีปูน
หนองน้ำขุ่นขุ่นธารกวนสานส้ม	หรือใช้ต้มขุ่นข้นก็พ้นสูญ
กลับใสแจ๋วแหววช้ำน้ำแพร้วพูน	แลจำรูญใช้ดื่มปลื้มปลอดภัย
แต่ใจคนข้นขุ่นคราวฉุนเฉียว	ยิ่งยามเปลี่ยวปลอดรักแทบตักษัย
ทรวงขุ่นจริงยิ่งหมองเป็นหนองใน	มิผ่องใสขุ่นจริงยิ่งขุ่นชล
ถึงสี่คิ้วคิ้วแม่แลโก่งค้อม	ใช่คิ้วปลอมคิ้วเขียนเป็นคิ้วขน
ธรรมชาติคิ้วนุชสุดชวนยล	ในเมืองคนคิ้วใครเท่าคิ้วเจ้างาม
โคกสะอาดอนาถนักเพราะรักโคก	เงื้อมชะโงกโคกใหญ่ไร้ตอหนาม
แลโล่งลิ่วทิวหญ้าป่าติดตาม	เรียมแลข้ามโคกกว้างอ้างว้างมน
ถึงสูงเนินเพลินแลแต่เนินใหญ่	ช่างวิลัยแลเป็นจึงเห็นหน
เพราะคิดน้องลองปลื้มไม่ลืมตน	กลับหมองหม่นหนักจิตเมื่อคิดครวญ
ถึงกุฎจิกจิกมีอยู่ที่ไหน	หรือจืกไม้โค่นล้มยามลมผวน
เรียมคิดใคร่ไปพาแม่หน้านวล	มาเสสรวลชมกุฎให้ลุดใจ
ถึงโคกกรวดปวดใจใช่กลัวกรวด	แต่ว่าปวดกามกิจสุดคิดไข
โคกมากนักหักแดแม้เท่าไร	ก็ไม่ไหวเพราะโคกให้โศกทรวง
ภูเขาลาดพลาดลงคงตกเขา	กำลังเมารักแท้มีแต่หวง
หักเท่าไรไม่เคลื่อนเหมือนถูกลวง	ให้เหงาง่วงห่วงนุชสุดเปลี่ยวมาน
ถึงโคราชมาดพบสบโคใหญ่	ของราไชพรหมินทร์ปิ่นสถาน
โคอยู่ไหนไม่เห็นเพ่งเป็นนาน	เราต้องการใช้ให้ไปรับนาง
แต่เรียกโคโอ้ว่าเป็นบ้าหลัง	เช่นคนคลั่งไคล้ไข้ไม่ซาสร่าง
ถ้าใครเห็นเอ็นดูหาลู่ทาง	สงสารบ้างคนไข้ใจด้วยกัน
ถึงจิระจะเที่ยงอยู่เพียงไหน	มั่นคงไว้จิระเสถียรฉัน
ให้ประจักษ์รักรื่นกว่าหมื่นพรรษ์	รักคู่มั่นเหมือนศรีมัทรีอร
เวสสันดรจรเนาในเขาโขด	หลายร้อยโยชน์ยากยิ่งล้วนศิงขร
นางตามผัวทั่งพงฝ่าดงดอน	ถึงม้วยมรณ์ยอมตายหมายซื่อตรง
แม่หน้านวลควรยึดประพฤติอย่าง	เป็นการสร้างสัจจะสมประสงค์
ยึดเยี่ยงอย่างทางดีเป็นศรีวงษ์	แม่โฉมยงจงทำจำใส่ใจ
ถึงพะไลยใจคอชักท้อถอย	อาลัยน้อยหรือจิตคิดหวั่นไหว
ใคร่คืนหลังยังเจ้าเศร้าหทัย	โอ้เวรใดสร้างไว้จึงได้มา
ถึงพะเนาเนาใดไม่เหมือนบ้าน	อยู่เย้าปานเมืองแมนแสนสุขา
อยากทำใดได้หมดรจนา	เป็นมหาสถานวิมานทอง
ลงบันไดสามขั้นบั่นทอนสุข	พบแต่ทุกข์รัดรึงตรึงจิตหมอง
โบราณผูกถูกมากใครอยากลอง	ก็ต้องวิตกดังอกเรา
ถึงท่าช้างช้างทรงองค์อินทร์เจ้า	หรือช้างเผ่าพงศ์ป่ามหาเขา
ไม่เห็นช้างสักเชือกเกลือกมัวเมา	หลงคลุกเคล้านางช้างอยู่กลางเนิน
แม้นมีช้างย่างได้จักใช้ขี่	กลับธานีรับเจ้ามาเขาเขิน
ให้สุดาผาสุกสนุกเพลิน	ชมชัดเดินแถวไพรให้สำราญ
จักรราชชาติพงศ์องค์กษัตริย์	โปรดดำรัสสั่งข้าบรรดาทหาร
ให้พิทักษ์รักเจ้าเยาวมาลย์	ปราศภัยพาลบีฑาทุกคราคราว
แค่ไม่เห็นเจ้ามีที่นี่แน่	ดูเห็นแต่ชุมนุมพวงหนุ่มสาว
น้องไม่มีพี่หม่นจนราว	จะทบท่าวอกแยกแตกกระเด็น
ถึงหินดาษอาสน์หินอยู่ถิ่นไหน	เรียมคิดใคร่พาน้องท่องมาเห็น
ให้นุชนั่งชมลมพัดเย็น	ร้องเพลงเล่นบนอาสน์วิลาศรมย์
น้องคงเปรมเต็มใจอยู่ใกล้พี่	เรียมจะชี้ชวนน้องพ้องผสม
สุขสำราญบานใจในสิ่งชม	หายตรอมตรมพร่ำพรอดอวยออดเอม
ห้วยแถลงแจ้งชัดเอื้อนอัดเอ่ย	ให้น้องเผยพจนะสุขเกษม
สิ่งใดดีชี้แจงแจ้งคำเปรม	ล้วนหงษ์เหมกล่าวคำให้ฉ่ำทรวง
นี่แหละเรียมเปี่ยมรักทักแถลง	ให้แจ่มแจ้งถึงแดนที่แสนหวง
พร่ำพิไรใจรุ่มรักพุ่มพวง	น้องคงหน่วงเหนี่ยวพี่ด้วยปรีดา
หนองกระทิงหญิงพบคงสบชอบ	เพราะโดยรอบนทีที่หรรษา
อากาศดีมีไชยโปรยปรายมา	ได้สุขารมย์ล้ำยิ่งสำราญ
เป็นชุมทางสร้างแยกแตกเป็นสอง	เรียมหม่นหมองดูใครไม่สมาน
คิดถึงน้องหมองไหม้ใจเจียนลาญ	รถไฟผ่านครรไลหัวใจลอย
ถึงหนองยางยางมีที่ไหนหนอ	นกยางก่อบาปสิ้นกินปูหอย
ขนยางงามทรามจิตเฝ้าคิดคอย	กระทำถ่อยทางบาปหยาบระยำ
เปรียบนารีมีโฉมใจโทรมชั่ว	ประพฤติตัวเลวทรามไม่งามขำ
ใจโหดร้ายชายใดได้ประจำ	ถือเป็นกรรมผู้มาเป็นสามี
ท่านจึงหยามงามจิตประชิดโฉม	เพราะไม่โทรมเสื่อมลงคงฉวี
แต่รูปนั้นครั้นชราแก่กายี	ก็ถึงที่เปลี่ยนแปรไม่แน่นอน
ทะเม่นชัยชัยมีทวีเลิศ	อำนาจเกิดเช่นว่าอุทาหรณ์
ถ้ามีชัยใครเขาเล่าขจร	ลือกระฉ่อนแผ่นภพจบแดนดิน
เข่นมีชัยสมเจตน์เป็นเศรษฐี	ก็คงมีคนรู้กู้ทรัพย์สิน
แม้นมีชัยได้พธูผู้โสภิน	ชาวบุรินทร์จักซร้องยกย่องยล
พี่มีชัยได้น้องไว้ครองคู่	โลกคงรู้ร้องเพราะว่าเหมาะหนอ
เรียมรูปทรามได้ร่วมรักพักตร์ละออ	น้องรูปหล่อใครพิศอิจฉาชม
บุรีรัมย์ธรรมชาติประสาทจัด	เป็นจังหวัดภูมิดีที่เหมาะสม
พอรถทอดจอดที่อกพี่ครม	จะเริงรมย์อย่างไรน้องไม่มา
เห็นหญิงอื่นดื่นไปในสถาน	แต่นงคราญของพี่สุดที่หา
แต่แลเล่งเพ่งเจ้าให้เปล่าตา	เห็นแต่นารีอื่นมิชื่นใจ
บ้านตะโกโกมีอยู่กี่ต้น	พี่เพ่งค้นโกหาร่มอาศัย
ปางก่อนเคยมานั่งบังโกไพร	สุขกระไรรื่นรมชมผลโก
พี่เคยสอยโกทองให้น้องเล่น	น้องว่าเด่นน่ารักงามอักโข
ผลเกลี้ยงกลมสมใจไม่ใหญ่โต	น้องว่าโธ่สวยนักน่ารักจริง
สมนารีศรีหญิงรักสิ่งสวย	นิสัยช่วยให้นุชสมสุดหญิง
รู้จักแพ้และชนะรู้ประวิง	น้องเป็นมิ่งสตรีศรีทวยไทย
ถึงห้วยราชมาดว่ามหาราช	มาประพาสถึงนี่แล้วที่ไหน
พี่จะเข้าเฝ้าองค์พระทรงไชย	มอบกายไว้เป็นข้าฝ่าธุลี
เมื่อทรงโปรดปราณีพี่จะขอ	สุวรรณวอไปแห่แม่โฉมศรี
ให้น้องมาถ้าห้วยด้วยถูมี	น้องกับพี่จักสง่าเป็นข้าไท
บ้านหนองดำดำนามไม่งามเหมาะ	หรือเหมือนเงาะรูปทองผุดผ่องใส
เห็นแต่นอกพอกทองอยู่ช่องใน	คงเป็นได้ดั่งนี้ตัวพี่ตรอง
บ้านกระสังสั่งบ้านวานให้ช่วย	พบคนสวยรูปดีไม่มีสอง
ผีเจ้าบ้านวานรับประคับประคอง	นำพาน้องของข้าให้มาพลัน
จะบวงสรวงเหล้าไหไก่อีกสี่	ให้ขุนผีกินเปรมเกษมสัต์
ทั้งบนบานศาลกล่าวท้าวเทวัญ	ให้คุ้มขวัญใจพี่พ้นที่ชัง
ถึงลำชีชีลำแม่น้ำไหล	น้ำเย็นใสลำชีมีน้ำขัง
ถ้าแม้มาจักชี้ตอนมีวัง	ให้ร้อยชั่งชมลำแม่น้ำชี
ถึงสุรินทร์ถิ่นแสดงแหล่งจังหวัด	สารพัดมีมากหลายหลากศรี
แดนอิสาณมากมายหลายอย่างดี	หนึ่งขอชี้ให้ดูเช่นผู้แทน
สองนักมวยชกดีฝีมือเอก	ทั้งสรรเสกจากฟ้ามีค่าแสน
เรียมเที่ยวมากภาคแสณหลายย่านแดน	บนผืนแผ่นดินสูงจรูงใจ
รำพันพจน์บทกลอนสุนทรศิลป์	เสนาะสิ้นทุกภพสบสมัย
ด้วยความรักบทกลอนอักษรไทย	ฝากน้องไว้อ่านฟังแก้กังวล
เชิญน้องอ่านสาส์นพี่ยอดที่รัก	พี่มิภักดิ์ต่อพังงาอย่าฉงน
กลอนพี่ฟังวังเวงเพลงทิพย์ปน	ทุกยุบลจงพิศพินิจตรอง
นิราศนวลครวญมากภาคอิสาณ	สมควรกาลนานมาอุราหมอง
ขอจบลงคงความตามทำนอง	แม้นบกพร่องคำใดอภัยเอย